بررسی تطبیقی اشعار عبدالوهاب البیاتی و محمد رضا شفیعی کدکنی

عبد الوهاب البیاتی و محمد رضا شفیعی کدکنی (م.سرشک) دو تن از شاعران نوپرداز معاصر هستند که با تکیه بر میراث سنتی زبان و ادبیات خویش و بهره گیری از تجربه های شعریِ شاعرانِ پیشگامِ جهان، قلمروهای تازه ای را در برابر آن گشوده اند. گرسنگی، ظلم، غربت، اندوه، فریب، سیاست به طور خاص، حصار، فقرِ مادّی از جمله درون مایه های مشترک در شعرِ دو شاعر است؛ اما با توجه به نگاه متفاوت دو شاعر، بسامد این درون مایه ها در شعر آن دو متفاوت است؛ به عنوان نمونه «مرگ» یکی از موضوعات پربسامد در شعر البیاتی است؛ اما این درون مایه در شعر (م.سرشک) بسیار کمتر از البیاتی نمود داشته است و بیشتر مربوط به آخرین مجموعه های شعری وی است. طبیعت نیز یکی از عناصر مهمی است که در شعر دو شاعر به شکلی متفاوت جلوه گر می شود؛ این مسئله به درون گرایی دو شاعر و احساساتِ متفاوتی باز می گردد که بر زندگی و شعر آن دو سایه افکنده است. یکی دیگر از موضوعاتی که ذهن و زبان دو شاعر را به هم نزدیک می کند، نظریه های شعری آن دو است. شفیعی کدکنی و البیاتی در مورد شعر خوب و رسالت شاعر دیدگاه های مشابهی دارند که این دیدگاه ها گاه در قالب نقد و نظر بیان شده و گاه در قالب اشعار منعکس شده است. یکی از تفاوت های آشکار در اشعار دو شاعر به کارکرد رنگ باز می گردد. پر کاربرد ترین رنگ ها در تصاویر البیاتی، رنگ سیاه، زرد و سرخ است؛ اما به طور کلی طبیعت شعر وی، رنگ باخته است؛ این رنگ باختگی در تعبیر هایی نظیر کشتزار های رنگ باخته، کودکان رنگ پریده و... جلوه گر می شود و افسردگی و فقرِ موجود، در جامعه عراق را منعکس می کند. در مقابل، رنگ، یکی از مهمترین عناصر شعر (م.سرشک) است. پرکابرد ترین رنگ ها در شعر وی رنگ سبز است و پس از آن رنگ سرخ قرار می گیرد. دیگر رنگ ها نیز در شعر وی بسیار استفاده می شود. یکی از مهمترین ویژگی های مشترک در اشعار دو شاعر استفاده گسترده آنها از رمز است. از جمله دلایل گرایش آن دو به رمز، تأثیرپذیری از جریان شعر جهانی بخصوص اشعار الیوت، خفقان سیاسی، اجتماعی و تلاش برای خلق فضای جدید در شعر است. البیاتی و شفیعی کدکنی سخت دلبسته میراث اسلامی و نیز میراث ملّی سرزمین خویش هستند؛ از این رو بسیاری از رمزها و عناصر شعری خویش را از دامن سنت های اسلامی یا ملی وام گرفته اند. این رمز ها گاه در زمره رمزهای مرسوم در ادبیات معاصر به شمار می رود، مانند رمز «حلاج» و گاه ابداع خود شاعرند، مانند «عایشه» در شعر البیاتی و «شیخ فضل الله حروفی» در شعر شفیعی کدکنی.